Last Night

LAST NIGHT I HAVE A DREAM DRINKING WITH GUYS NAMED KUYA JUN, VARIAN, ROJUN, OTTO, DON, AND JAM. IT WAS VARIAN'S BIRTHDAY. JOY UNDRESSED AND PAIN UNMASKED. AT THREE O'CLOCK IN THE MORNING, I HAVE REALIZED I WAS ALREADY AT PILAR, SORSOGON SENDING THE CLOTH I BOUGHT AS REQUESTED BY MAM IRENE, MY FORMER SCHOOL HEAD. IT WAS A LONG JOURNEY GOING BACK AND FORTH FROM LEGAZPI CITY TO PILAR AND VICE VERSA.

AT EARLY ON, I WAS IN MY LITTLE ROOM ENGULFED WITH DARKNESS.SUDDENLY, I WOKE UP WITH ALARMING TEXT MESSAGES; OH, MY GUSH, IT'S TEN O'CLOCK, I AM LATE ATTENDING TO OFFICE WORKS, AS I TALKED WITH MYSELF. UNTIL, THIS SCENARIO ALWAYS BOTHERED IN MY DREAM. TAUNTING ME TO BECOME WHAT I AM NOW. DISTURBED IS THE BEST ADJECTIVE I CAN DESCRIBE. THIS HAPPENS AGAIN. THIS BECOMES MY HABBIT.

HOWEVER, ONE DAY, I HAVE REALIZED, BEING LATE AND ABSENT ARE NOT THE FACTORS THAT SHAPE ME WHO I REALLY AM TODAY, BUT THIS REMINDS ME THAT SOMEDAY I WILL BECOME THE PERSONS I WAS LOOKING UP TO...PROMINENT YET LIVING WITH A SIMPLE ASPIRATION IN LIFE: To Become An Ideal Mother To My Little Child, Baby Love.

Marinero
Rodel Garcia Delera Añosa

“Ano daw ini?”
“Sir, nawalat n’yo po sa lamesa.”

Malilingawon na talaga ako. Baka sa kahaluyan kaini, buhay ko na an malingawan. Malibungon! Si’isay mananggad an dai malibong kan sakuyang sitwasyon? Pagbangui maguibo ki lesson plan su daing kagadanan baga na Bibliya kan mga paratukdo. Sa aga mapaeskwelahan na naman; maray pa duman nalang ako mag-istar. Depisilon maging maestro! Pero, di bale na, Level III accredited asin Center of Excellence for Teacher Education man kami. Baku lang yan, Best Organization Unit pa kami. An taramon ni Bichara, su dating gobernador, “Sararo Sarabay Ariba Albay.”

Lintian! Dai na naman laog an pitaka ko. Nuarin pa daw ako magyaman? Dai lamang ako nakaisi na maestro nagyaman. Makaulok. Dise-otso mil? Nuarin pa daw yan mangyari? Namumuti na lamang an buhok kan sakuyang kili-kili. Baku man sana ako. Pati ngani su Presidente asin mga Kongresista muya man dagdagan an saindang sweldo. Mas lalo na an mga paratinda nin balot.

Taramon ni tiya, sarong para-tinda nin balot sa BRTTH, nagpuon siya magtinda kan 1972, an balot nagkakantidad lang ning dos-singkwenta; ngunian, kinse pisos na. “Niyata? an sakuyang hapot. “Talagang tagilid an ekonomiya kan satuyang nasyon,” an simbag ni tiya. “Eyo, mahal an bakal sakuya kan balot, pano man kaya halangkawon man an presyo kan mga barakalon lalo na an gasolina,” hinanakit na simbag niya. “Ano man an dapat guibuhon kan mga Bikolano?” an hapot ko. “Kaipuhan ngunian, gabos kita magtipid asin kaipuhan na kita gabos dai mag-inugak. Ako, sa edad na 78, saen ako ngunian? Nagtitinda, halos aldaw bangui. Kun dai ako magtinda nin balot, ano an ipakakan ko sa sakuyang apo?” an litanya na simbag sakuya.

Narumduman ko, kan haiskul pa ako, an tres pisos makapasiring ka na sa eskwelahan asin pabalik sa harong; ngunian, labing otso-singkwenta na an pamasahe. Hilinga daw ‘yan, grabe an diferencia. Kun dai ka ki dise-sais, dai ka makauli sa saindong harong. Pano man an mga naga-aradal digdi sa Legazpi na mga taga Camarines Sur, Catanduanes, Sorsogon, asin Masbate? Ay kaherak man ni padeng Simeon, malakaw na sana. Maray sana si Bugoy, ta may kabangang milyon kan manggana sa Pinoy Dream Academy.

Su para-palimos baga digdi sa EM’s Barrio, ay sus miyo, huna mo kun makaherak, i’to palan pig-tataya sa lotto su pigtatao sa iya. An taya pati n’ya, singkwenta. An makatakot, pag-dai mo siya tinawan ki limos, mangalas ka, ta bubongagon ka n’ya. Si’isay mananggad an dai mapiritan magtao ka ‘yan. An tsismis, aram nindo, ining si tiyo palan, aki ning sarong dating abogado. “N’yata nagpapalimos s’ya? Saen an familia n’ya? N’yata dai s’ya pigtatabangan ka ini?” an sakuyang kahaputan. “Yaon na naman si tiyo, gilid!” an suriyaw ko sa sakuyang mga amigo.

An huron-huron, kan panahon ni Macoy, an singko sentimos makantidad, pero ngunian, pigkakawatan na sana kan mga aki. Ta’ daw nagpipol power an mga tawo? An simbag, diktador asin para-habas daa. Suminangli sa trono si ate Coy. Kan siya naging pamayo kan Pinas, n’yata kadaklan kan mga tawo kaíto an pigkakan cory rice? Kan si Ramos, nagparaviaje sana. Kan si Roco nagkandidato pagka-prisedente, dai baga pinagana kan mga Bikolano; an taramon, maorag daw an mga bikolano, pero saen man an orag ta dai barang nahihiling. Si Escudero? Inda ko sana. Kan si Erap naging pamayo kan nasyon, naging pipol power dos; eyo baga an pinagana kan mga tawo ta makamasa daa asin maresolberan an away kan AFP asin MILF. Pero, hilinga, sagkud ngunian eyo man guiraray. Daing kamugtakan asin katoninongan. “Maray iyan ta artista, baku madunong,” simbag kan samuyang kataning. Hilingon mo ha, inoto asin pinapreso kan mga galamay n’ya. Eyo, napreso, pero baku tawo man sana an naghusga saiya? Suminangli si Manang Glo, sarong ekonomista, dati Bise Presidente naging Presidente. Saen an Gloria na piga-apod? Namomobre? Dai lamang.

Hilinga an mga tawo ngunian, kadaklan yaon sa Gaisano, sa LCC, naglalakaw-lakaw asin nagpapalipot. Pati si tiyo na dati paraoma, binayaan an saiyang latian asin nagmawot na makaadal sa BU an saiyang mga aki na maging educado ta abo n’ya na manamitan an saiyang sacrificio. Pati baga karabaw n’ya, pina-barakal asin nag-istar sa ciudad.

An kaklase mi, nagtapos sa pagkamaestro, dati an kapot nia “stick” ngunian “mop” na. Su iba, dati an pigpupunasan “chalkboard” ngunian lubot kan mga kano. Su kababata kong magayonon asin matalion, dati activista, kan naagom nin puti, nawara an pagkanasyonalista. Dati su kasarabay-sabay ko sa bar, magayonon, ngunian, maray ta naguin lalaki na. An makakangalas ta su mga amigo ko na mga macho, ngunian nagladlad na kan saindang kapa. Chaka baga!

Aram mo pade, kan saday pa ako, mabuoton ako asin masinunod-sunudon. Kan si paderes naging istrikto sakuya, nagrebelde baga ako. Pano man kaya an muya nia maging marinero ako, eh abo ko man. Maray nalang ta si maderes maestra kaya nasunod an urag ko. Mas padaba pa an tugang ko kaysa sakuya. An tugang ko pinaadal sa Manila; buhay prinsipe an loko; pinaistar sa condo, may katabang pa; kung anuman kahíbog an pirak sa ATM, eyo man kahíbog an pandok n’ya. Si’isay man nanggad an mangalas sa itsura n’ya, mestiso, maray an tindog, educado kung hihilingon, kumpara lamang sako, garu paratinda nin balot asin parakalkal nin basura. Simple lang ako, pero cuedajo ka.

Narumduman ko kan primero ko sa BU asin eyo man an pagbaba nia sa barko, niina nia! Garo kun si’isay na kano, pa-ingles-ingles pa. Kan dai baga ako nakasimbag, tinupaw an payo ko; garu nagburo-bituon an paghiling ko. Como paderes, pigpasensiyahan ko siya. Si maderes kinua an saiyang luma na gitara; kinalabit asin nagkanta kan saiyang namumutan na kanta. Mantang siya nagakanta, nagatagdo an saiyang luha, panu nin pagkaherak. Si paderes, pig-uurog-urog an saiyang padaba na bunso. Luway-luway naghale ako sa lamesa pasiring sa sakuyang kwarto. Kinua ko su retrato nia asin pig-duduldog kan sakuyang guramoy. Sa sobrang dagit ko, iginapo ko sa lanub. Taod-taod, nadangog ko an tunog kan mga bitis ni paderes. Dali-dali kong tinakluban an pasang salming. Pag-bungkaras ni paderes, sabay sipa sa sakuyang daghan. Nadismayo ako nin halawig. “Daing magsorog ka iyan,” an paandam n’ya sa tugang ko asin kay maderes.

Dai ko na lamang mabilang sa guramoy ko kung pirang beses n’ya ginibo ining klaseng kastigo. An maray sakuya ta dai lamang ako nagtutumang saiya. Pig-ibi ko na sana an gabos kan sakuyang dagit. Baku lang ‘yan, kan nag-eeskwela pa ako, may budget proposal ako na pigtatao saiya bago n’ya ako tawan nin allowance. Kan mag-gradwar ako, gabos na familia ko dai lamang nag-atendir sa sakuyang gradwesyon. Eyo, aram ko baku man ako katali arog kay paderes asin kay maderes. Nasa tahaw lang ako kan saindang sentido. Kan ako magreview para sa board exam, dai ninda ako tinawan nin pirak. Habo baga ni paderes na maging maestro ako ta dai man daw ako ki utak; dugi daa an laog kan payo ko. Sa bagay paderes ko siya asin similya lang n’ya ako.

Eyo ngani, marinero asin maestra, permi man daing pirak. “N’yata napapasaen an dolyares ni paderes?” hapot ko kay maderes. Naubos baga daa an dolyar n’ya sakuya. “Dai daw kaya nambabae si paderes? osyoso na hapot ko kay maderes. Sa sakuyang paghurop-hurop, nueve pesos buda biente sentimos kada unit an sakuyang matrikula; labing kinyentos man sana an sakuyang pigbabayadan kada semestre; lalo kan naging iskolar ako, labing sanggatos na sana an pigbabayadan ko na miscellaneous.

Sarong beses kaito, su pigbayadan ko labing sangrebo sa sarong semestre, garo armalite an ngimot ni maderes lalo na kan naisihan na natanggal ako sa lista kan mga iskolars. Naherak an sakuyang amigo na abogado pig rekomendar nia ako bilang saro na paratukdo sa saiyang amiga na may duwang aki. Naugma ako asin nagpasalamat nin udok sa boot ko. Kaya lang, kan nagtukdo ako, ginibo ako na yaya kan magurang; ta su babae nurse; pagbanggui nagaduty sa ospital; so ama nasa Saudi.

Narumduman ko lugod si paderes kan dai pa siya nakalunad sa barko, nag Saudi nguna siya. Paghali ning Pinas Katoliko, cue dajo ka ta, pag uli nia Muslim na. Kaya maski baga ngunian pag nag-uuli siya dai na lamang kami nagkakakan ning karneng baboy puro nalang gulay asin sira. Taramon ni paderes, pig-lalaogan daw nin demonyo an baboy. Napaulok ako asin pighapot ko an sakuyang sadiri, “Ano man daw an itsura kan demonyo? Baku kaya an demonyo yaon sa harong? Peste kan familia? Daing supog sa sadiri? Educado pero daing ugali? Relihiyoso pero baku mamomoton?”

Kan nag-parapasaway na ako, tinuyaw ako ni paderes asin an taramon, demonyo daa ako. Taramon man ni maderes, sungayan daa ako. Pag-hiling ko sa salming, dai man ako ki sungay. Pig-hapot ko sinda kun saen an sungay ko, sinampaling ako. Silencio an kinaban. Eyo man an pangyari na nagpaaram ako na mag-hale sa harong. Gabos na gamit ko, winaragas ni maderes sa luwas kan harong asin nag-paraibi. Kan mahiling ako ni paderes mantang pigsasaro-saro ko an sakuyang mga bado palaog sa maleta, kinua nia so sundang asin pig-andaman akong titigbasun. Duman ko nahiling an sobrang pagkamoot ni maderes sa sakuya. Piga-pugolan n’ya si paderes mantang an mga mata garo nag-kakalayo sa sobrang dagit sa sakuya. Su tugang ko, daing supog na binukasan an gate asin pinaluwas ako. Sabay sara kan gate, sabay an pagtagdo kan sakuyang luha. Maray ngani, pagkalunad ko sa jeep, nagrarani si paderes nag-susuriyaw, piga-apod an pangaran ko, asin nag-paputok kan sa iyang badil. “Marasa pa!” an ultimong tataramon na nadangog ko sa sakuyang ina.

Pagbaba ko sa jeep garo pig-bubutong an sakuyang bitis pasiring duman sa simbahan. Kan pagkalaog ko, tiempo man na tuminaram si padre, “An demonyo yaon digdi sa daga.” Garu nagdaralagan an mga kino sa daghan ko. Asin an mga mata kan tawo nakahiling sakuya. “An kagadanan eyo an kamurawayan kan satong kalag,” an tataramon ni padre. Pighapot ko an sadiri ko, “Ano daw an figura kan kalag? Kung nagadan ako kasubago, ano daw kun nasa kamurawayan ako? N’yata yaon ako digdi sa simbahan?”

Kan sobrang paghurop-hurop ko, narumduman ko kan haiskul pa ako; sa eskwelahan mi, dai nagapoon an klase na daing pamíbi. Nadadangog kan duwa kong talinga an hararomon na pamibi. Hararomon ta dai man ako kaito nakaintindi nin Ingles. Como aki ako kan mga relihiyosong familia, nangurus ako. Kan mahiling ako kan saro kong kataning tinaraman nia ako nin maluway, “N’yata ka man nangurus? Dai man digdi ning demonyo.” Naghangos ako nin hararom. Garo baga ako nabulnotan nin dugi sa tutúlan. Asin an huna ko, yaon ako sa tuktuk kan bulkan Mayon. Masiramon an sakuyang namatian, kaya pagrecess kan klase, pigtawan me s’yang isnakan. Nasupog pa man magkua kan pagkaon, ta baka daw may lumay ako. “Salamat!” an simbag kan kaklase ko. Eyo an sarong tataramon asin paguiromdom na garo nakuryente an sakuyang kalag. Puon kaito naging amiga ko siya. Matali siya asin masinunod-sunodon sa magurang n’ya. Permi nag-sisimba, halos oro aldaw, mapopodpod nalamang an saiyang tsinelas sa kakapinetensiya. Kun ano an tali nia, eyo man orog kahalangkaw an pagtubod nia sa Kagurangnan. Sa paghurup-hurop ko, baku man palan ako demonyo.

Alat nguna ta may nagtext, ay sus, su kakawat ko palan kan saday pa ako, nasa amerika na daw s’ya. Saro siyang paratukdo sa ingles. Ngunian, naagom daw s’ya kan saiyang dating ka-chatmate na kano. Dai lamang ako nag-isip na maagom siya nin puti, ta maria clara siya asin mapili sa lalake. Pig-agda n’ya ako na hilingon ko siya sa yahoo messenger. Asin kan pagkahiling ko, nagparaulok ako sa sakuyang sadiri ta sa kadakul-dakul na muya mag-agom saiya digdi sa Bikol, puti man kuta na, pero panot palan. Basta daw may tatlong M.

Eyo talaga, puro dolyar an nasa utak kan tawo ngunian. Hararabo na lamang kan piso. Sa bagay, kun mahihiling n’yato an retrato kan satuyang kwarta, gabos baga nakamurusot. Maski ngani pag-ulok pobrehon asin garo dara-dara an gabos na problema kan satuyang nasyon. Kun arog kaan, maabot an mga aldaw, dai na nin tawo sa Pinas. Gabos na sa malilipot na kontinente. Dai kaya maging tagilid an kinaban? Siisay na daw an mawawalat? Sayang lamang kan bulawan kan satuyang nasyon. Tama, kun dai na nin tawo, gadan na an Demokrasya asin sarong bangungot na pangaturogan na sana an Cha-Cha asin Federalismo ni Manang Glo. Siyempre, mamomobre na an saiyang tindahan. Si Manong Pando ni Ramos gadan na baga. Pero si Juan Dela Cruz naghihingalo pa man. Pano na daw an tagsadiri kan Smart, Globe, Sun, asin Call Center? Pano na an monumento ni Rizal? Pano na an yelado na lawas ni Macoy? Eyo baga 36 anyos na su Martial Law.

Alat nguna, dai daw kaya minaldisyon an satuyang nasyon ni Padeng Macoy? Kun narumduman nyato, baku setyembre onse su aldaw kan pag-aki saiya? baco kan aldaw na ini pinasabog su World Trade Center? Baco daw kaya nagmulto si Padeng Macoy, kaya sa sobrang dagit na dai pa nakalubong su bangkay niya sa sementeryo kan mga bayani, puminotok an WTO? Eyo baga, naging diktador siya ta muya man siguro n’ya na mamidbidan siya sa ibang nasyon; kaso lang ta tinuklang siya ni Padeng Ramos asin ni Padeng Honasan sa tukawan niya; kan mahulog, nakatama baga an payo sa gapo asin eyo man an mitsa kan pagkagadan niya. Dai lamang ako matubod na mapyerde siya kan mga saradit na tawo.

Eyo, iyan an satung hihilingon asin hurop-hurupon, gabos kita may kaluyahan. Kun kita ngunian nasa tore, maabot na panahon mapairarom man kita. An Kagurangnan, dai man iyan matugot na gabos kita nasa tore. Eyo! Gabos kita parantay kaya ngani iba-iba an satuyang pagkabuhay.

Kun narurumduman nyato si Lucifer, sarong anghel, pero hilinga, buminagsak baga sa daga. An huron-huron kan mga gugurang, nabarean daw ning pak-pak. Taramon ni paderes, “Dai ka nanggad magkarigos pag-martes asin biernes ta mababasa an pak-pak kan símong anghel.” Asin naghapot ako, “Saen man an sakuyang anghel?” Eyo na naman an saiyang mitsa para madagit sako. Ako daa maprinsipyo. Para naghapot, maprinsipyo na. “Iyan ba an naukodan mo sa saindong maestro?” an dagit na hapot sakuya. Dai na lang ako nagribok. Pati ba naman maestro ko pigdadamay. Makasupog man baga ta si maderes maestra.

Sarong Bangui, nag-uli ako nin matanga. Si maderes dagitonon asin nagtaram, “Ika gab’slok na dai ka pa nag-uuli; maray pa an mga manok, pag-alas sais, nakatugdon na.” Asin suminimbag ako, “Baco man ako manok; tawo ako.” Kan nadangog ako ni maderes; sinampaling ako. Puon kai’to dai nalamang ako nagsisimbag saiya maski na pighahapot ako ninda; naghihiling na sana ako nin TV asin nagbabasa na sana ako nin libro ni Shakespeare maski dai ko naintindyan an lengwahe nia. “Maray pa, magbasa ka para ma-edukar ka!” suriyaw ni maderes. “N’yata pano man ako ma-edukar kan pigbabasa ko?” an hapot ko sa sakuyang sadiri.

Minsan kun ako bibabluyan sa buhay ko, nagduduman ako sa bar. Duman ko piga-enjoy an sadiri ko. Minsan, saro-saro na costumer an nag-vivisita sa lamesa ko asin mag-osip kan saindang mga hinanakit sa magurang. Dangog man sana ako nin dangog. Biyo nag-iiribi. “N’yata ninda pig-oosip an dagit ninda asin maghihibí sa sakuya baco man ako padí?” an sakuyang hapot. Sa kahaluyan na paghirilingan mi sa bar, nagkamiridbidan kami asin sararo nagtatagdo an samuyang luha panu nin dagit sa puso. Duman ko man nahimatian an sakuyang dagit sa magurang ko.

“Dai ka na adal, gastos lang an. Ako ngani yaman, di man ako tapos eskwela. Basta aram ka lang kwenta, yaman ka. Dai ka ngani mag-inugak. Hilingon mo, tugang mo, mayaman na. Ika, puro gastos. Magnegosyo ka nalang, dai ka pa madifisilan mag-adal sa Bangui.”

“Mag-adal ka, kay maabot na panahon, mabubuligan mo kami. Ayaw na pag-irog sa amon, maski gurang na nag-ooma pa para lang mapaadal kamo. Kay kun nakatapos kami ni maderes mo, dili kamo magtios. Kay kun si lolo mo pina-adal kami, dili ako mag-irog sani. May kwarta man kuntani pero guina pangbabaye lang. Kaya mag-adal ka hijoh ayaw na paga-irog sa amon. Gurang na kami, sin-o an mabulig saimo kun wara na kami. An mga magurang mo may mga asawa na, alangan an kita ninda ihatag saimo. Pera-pera magkakapamilya ka na, nano an ipapakaon mo sainda?”

“Ano ang ipapaaral ko sa’yo, wala na tayong pera. Magworking student ka kung gusto mo. Ubos na lahat ang pera natin sa bangko, di naman nagpapadala si mama n’yo. Wala narin akong trabaho kasi tinanggal ako. Kung di lang nagloko si mama n’yo sana hindi ako maging ganito. Walang silbi. Inutil. Gusto ko rin na makapag-aral ka, pero ano ang gagawin ko? Hindi ko alam kung saan ako pupunta. Si lola n’yo galit na galit sa akin kasi ayaw naman talaga ng lola mo sa kanya eh. Syempre mahal ko siya kaya ipinaglaban ko ang pag-ibig ko sa kanya. Anak patawarin mo ako. Patawad sa lahat ng mga pagkukulang ko sa’yo. Mahal kita anak, alam mo yan.”

“You are just wasting my money. Look! You are always failed in your major subjects. You are a great embarrassment in my workplace. Remember, I am a manager in a firm company. What would they tell about me? I want you to become an attorney someday! That’s it!”

“Boboy, luway-luway lang maaabot mo man yan. Mag-adal ka buro-bangui, kautikan ka an kun dai ka makagradwar. Pabayai na sana si maderes mo, arog man talaga kaiyan. Ngunian palang, gibuhon mo na an gabos; ipahiling mo saiya na baku ka man arog ka’yan. Eyo, naintindyahan ta ka. Arog man ako kaiyan kan naga-adal pa ako. Hilingon mo ha, dakulon kaitong namumuya sakuya, ta medyo gwapo si paderes. Sabayan mo lang sinda. Basta dai makalingaw nanggad mag-adal bago mag-lakwatsa. Pag-lakwatsa, lakwatsa. Pag-harong, harong. Pag-adal, adal. Eyo man sana an sikreto ka an. Dai nanggad maherak sa sadiri. Dai mo pagkumpara an sadiri mo sa iba. Lalake ka, ‘yan an isipon mo.”

Napasiram an pagdangog ko, launching palan ngunian kan ika-40th BU Foundation Anniversary, ma-atendir ako. “Baco man lang palan ako an may problema,” taramon ko sa sakuyang sadiri. Puon kaini, nagkasararo kami. Gabos kami nagtarabang sa lambang saro. Pig-tatabangan mi kun si’isay an may kadificilan. Mala ngani, eyo an naguin inspirasyon mi para maging makusog an samuyang pag-aramigohan. Naging matuninong asin maogma an samuyang pag-iribahan. Duman n’yamo nahiling asin napondar an sa samuyang pangaturogan. Minsan, pag-may okasyon, naga-irinoman kami; baco na pareho kan dati na halos nagsusuruka sa sobrang alak na nainom. May kontrol na kumbaga ta harani na maupos an mitsa kan samuyang kandila.

Kan pagkagradwar mi, duman mi man nahiling kun si’isay kaming mga aki sa kinaban. Ako naging maestro, su panduwa naging mayaman na negosyante, su ika-tulo naging engineer, su pang-apat naguin para-ataman kan kapalibutan, su saro naguin abogado, an makakangalas ta su pang-anom naguin interior designer. Pero an sobrang makakangalas kun pano kami nag-iribanan asin naguin matoninong an samuyang buhay.

Ngunian, pighuhurop-huropan ko an mga nakaagi na kadificilan sa sakuyang buhay. Kun sa familia, dai ko nakua an tunay na pag-iribanan, digdi lang palan sa mga amigo ko. Ini man an nagtao nin dalan sa sakuyang pagkamidbid sa familia asin sa Kagurangnan. Nagpasalamat asin nagrokyaw ako sa kadificilan na pigtao sa sakuya nin si’isay man ta digdi ko man napag-hurup-huropan an tunay na kahulugan kan buhay.

Sa sampulong taon na paglayas ko sa samuyang harong; sampulong taon man na kapungawan an pigtios ko sa sakuyang familia; sampulong taon na paghinanyog kan bareta nin Kagurangnan; asin, sampulong taon ko man namidbidan an sadiri ko.

Kan naaraman ko na si paderes retiro na sa pagka-marinero, nagplano ako nin magarbong okasyon asin pig-imbitaran ko an sakuyang mga amigo pasiring sa samuyang harong. Nangalas an mga tawo, kan mahiling ninda ako. Dai ko mapugulan an sakuyang luha kan mahiling ko si paderes asin si maderes, dali-dali ko sindang kinupo. “Pa, Ma, Sorry!” an taramon ko antang sinda nakakupo sa sakuya asin naghihibi. “We really love you so much!” an simbag ni paderes na pano nin pagkaherak asin pagkamoot sa sakuya. Kaito ko lang namatian na padaba palan ako ni Papa asin ni Mama. “Ania!” an malambing na apod sakuya kan tugang ko. “Paghuna ko, dai ka na mauli. Pano si mama, aldaw bangui, dai na nagkakaon, ta ika sana an pigprurumdom.” taramon kan tugang ko mantang siya naghihibi.

Sa halípot na istoryahan mi kan tugang ko, ipinamidbid ko an sakuyang mga amigo asin sararo kami nagpreparar kan pagkaon sa lamesa. Su dati ko na mga kababata, nagtarabang man sa pagpreparar kan sound system asin mga tukawan. Naging magarbo an pagrokyaw sa sakuyang ama. An nahihiling kan duwa kong mata, nadadangog kan duwa kong talinga, asin nahihimatian kan sa sakuyang puso an kaogmahan kan lambang saro.

“Anak, I’m very very sorry, kun masyado ako ka-istrikto simo; muya ko lang pano na mapakaray an buhay mo; habo ko na mahimatian mo kun anuman na kadifisilan an nahimatian ko kan ako nag-aadal pa; maray ka ngani ta may nagsasacrificio simo, ako kaito, ako sanang saro lalo na kan magadan si lolo asin lola mo. Daing nagtabang sakuya kundi sadiri ko ta su mga tugang ko daing pakiaram sakuya kan naisihan na ampon lang ako. Naglaog ako kaito sa welding shop tanganing makatapos ako.”

Nangalas ako kan madangog ko an taramon ni paderes mantang nahihiling kan sakuyang mga mata an mga luha na panu nin pagkamoot. Nahimatian ko an sacrificio ni Papa. Dai ko man napugulan an luha kan sakuyang puso.

“One thing that reminds me tonight that being a seaman is always a seaman until a great storm topples down the ship. As a father is not always a father by his authority, but a father of his child and his wife upholding the truth of Heaven and Earth. I toss this wine as a symbol of love to my son, Ania for coming into my life. Thank You!”

Sarong aldaw. Sarong Bangui. Sarong familia. Saro nin pagbakli. Saro nin pagkaminorootan. An sarong aldaw asin Bangui kantidad nin sampulong taon an pagkasararo sa paghinanyog kan lambang dagit sa puso.

“Ano naman daw ini?”
“Sir, nahulog n’yo po sa tukawan mo.”
“Ay sus, an rosaryohan na regalo sakuya ni Papa kan bago siya nagadan.”

LIGÑON HILL ni Rodel Garcia Delera Añosa

"Ano man ini?

“Siisay ini?”

Ay sus, an diary ko palan. Eyo baga, sagkud ngunian pigtatago ko lang yan.Gabos na nahimatian ko, nahihimatian man ka ‘yan. Kun pwede pa sana ‘yan mag-ibi, maghihiribi na ‘yan sa sobrang dagit sa sakuya. Siya man sana an nakakaintindi kan gabos na nahihimatian ko. Maray pa ngani ‘yan ta pigtatago sana an gabos na sekreto ko. Maray ngani dai ako nabua. Inda ko lang.

Siya? Nagkamidmibidan kami sa bulod kan Ligñon. Iyan? Yaon iyan banda sa itaas kan Barangay Tagas, Daraga, Albay hale sa may Wild Life. Eyo sana, matanglay talaga. Pag yaon ka duman, garu ka man sana nasa tore kan kinaban. Maaabot mo na su panganuron. Hilingon pati duman an ciudad kan Legazpi. Masiramon an mahihimatian mo pag-yaon ka duman. Eyo, hilingon talaga an Bulkan Mayon. Mahihiling mo talaga an inagihan kan lahar. Kaitong Reming? ‘Sus meyo, labing sanggatos an binawian nin buhay. Su barkada ko asin kaklase ko, naanod kan baha an harong ninda. Dahilan kaito gabos na mga gamit nia sa eskwelahan nadara pa. Dai baga siya nakagradwar ta naanod kan baha an pigsusurat nia na thesis. Bata madefend na sana siya. Makaherakon! Disyembre kaito, garu baga sementeryo an buong Albay. Madiklom! Imbis maogma ta pasko garu biernes santo. Biglaan man lang. Dai lamang nakapreparar an mga tawo. An gasi pano kun low pressure lang. Nem, taud-taod, biglang naghagiwos an makusugon na paros. Inda! Kun saen man hale ka’tong paros asin uran, uminaging biglaan sana. Su harong mi? Sus meyo, pagtangad ko gasi ko kun gadan na ako ta nahihiling ko na an panganuron. Silencio! Pagkapirang minuto, nag-aalingawngaw nin hibi an mga tawo. An gasi ko, pangaturugan ko man sana an nadadangog kan sakuyang duwang talinga. Paglabas ko sa gate, nahihiling kan sakuyang duwang mata, nagdaralagan su mga tawo. Garu pigsasanlag su mga twao sa tinampo. Dai ko nasabutan kun madalagan man ako o dai. Nagkataranta na baya ta may tidal wave daa na nagrarani. Pagkadangog ko, kuripas ako pauli asin pinaaram ko su pamilya ko. An mabit-bit lang. Hilingon mo ha, dai ko palan aram si Tay, daing sarwal. Si Nay an dara-dara nia su ikos. Si Lola na may rayuma, nakadalagan baya nin daing súkod. Makaulok na makasupog. Dai man baga nalawos an tsunami. Nobyembre 30, 2006. Kita man sanang mga Bikolano an may guibo kaito ta dai na baga n’yato naaataman an satuyang kapalibutan. Su mga puno nin kahoy pigpupurutol ta pig-guiguibong uring asin ipabakal sa saran; dawa pa ayo nin basurahan pigkakalat man sana su mga basura sa tinampo. Ugakon talaga! Pig-aasa na sana baga ninda sa basurero. Kaherak man ngani. Gobyerno? Baku! Dai lang talaga nin disiplina sa sadiri an lambang saro. Konsensya? Dai lamang. Inda ko sana. Su Climate Change! Si Gov. Salceda baga an nagpanginot ka an digdi sa Albay.

Di eyo! Sarong aldaw si Nay nagpaospital kan pamangkin ko. Dara siguro kan bagyo. An huron-huron, may sarong babayeng pasyente sa BRTTH na nagtaram. Bangui kaito bago magreming, may mga tinedyer na nag-irinuman sa gilid kan tinampo. Duman sa Camalig. May sarong ermitanyo, nagrani asin nakimaherak na maka-inom nin sarong basong tubig. Como gurang na, pigparaurulukan daa. Dai pa tinawan ki tubig ta dai daa sinda nin tubig. Eyo ngani, para sarong basong tubig. Kaya! Makaherakon talaga. Kan dai man pigtatawan nin tubig, huminale nalang su gurang asin nagpaandam daa. “Kidamlag, magsusúpay an tubig lampas sa bubong kan saindong harong!” Siguro buroyong na. Dai lamang nagdangog sa tinaram kaitong gurang. Siya daa taramon kaitong babae. Kan madangog nia na su gurang nakikimaherak makainom nin tubig, nagluwas dara-dara su sarong basong tubig asin pigtao nia sa gurang. Nahihiling daa nia sa pandok kan gurang na garu naglakaw sa pitong bulod. Dai ko na aram kun pig-imbitaran magdagos sa harong nia. Pakainom kan tubig, nagpasalamat saiya asin nagpaaram na mauli na siya. Su babae, sa sobrang herak nia, nagduman siya sa grotto ninda asin nagpamíbi. Kinab’wasan, eyo na an makusogon na paros asin uran na tuminama sa buong Albay. Nagpasalamat daa su babae ta nagliko su higanteng baha sa gilid kan saindang harong. Nagparaibi daa siya; kupo-kupo su imahen kan Santo Niño. Eyo ngani, baka su ermitanyo eyo na su Kagurangnan. Kaito lang? Sagkud ngunian may milagro pa man. Depende ‘yan sa pagtubod ta. Basta nagtutubod ako. Imahen? Baku man an nakaligtas saiya. An pagtubod sa Kagurangnan. Pagtubod? Yaon sa satuyang daghan baku man sa mga bagay na nahihiling ta. Kultura. Ako nagtutubod. Dai man baga maraot magtubod. Garu man sana baga ka‘yan an retrato kan satuyang namumútan na pagnahihiling niyato, narurumduman ta an kaagi-agi kan satuyang kaogmahan asin kadifisilan sa buhay. Parehas kaini. Napapaulok lugod ako simo.

Dai ko aram kun niyanga man nagjogging ako kaito. Isipon mo ha, naglakaw ako puon EM’s Barrio sagkud sa bulod na ‘yan. Matanglay talaga. Garu ako mauutsan sa sobrang tanglay. Primero ko pati. Pag-abot ko duman sa toktok kan bulod, ‘sus meyo, aram mo kun niyanga? Mantang ako nagpapahingalo asin pighihiling ko an paluway-luway na pagtunga kan aldaw, may sarong lalake nagrarani pasiring sa sakuya. Kun si Baltog man sana, mas sobra pa. Kinuraban ako. “Si’isay man daw ini?” an hapot ko sa sakuyang sadiri. Saging-saging man sana ako. Tuminalikod ako; pasiring an hiling ko sa Bulkan Mayon. Masiramon an buhay pagyaon palan duman. Dai ko mapugulan an kurab ko. Naghangos ako nin halawig. Dali-dali ko pinunasan an sakuyang pandok panu nin balhas. Dali-dali ko man pinarong su sakuyang hinangos. Maray ngani ta nakasipilyo ako. Kun dai! Tiba’d nagadan kan bata. Hahaha! Nadadangog ko su tanog kan sa saiyang bitis. Sa buot-buot ko pagmaraot kaini an intensyun sakuya, masuriyaw talaga ako. Siguro mga sarong metro an kaharayo nia sa pigtitindugan ko, ayon nin boses akong nadangog. “Miss, ako pala si Edzer. Taga-Cam Sur ako. Miss…miss…miss! Garu hararumon kan pig-iisip mo ah.” Saging-saging man sana ako kunyari dai ko siya nadangog. Pero, garu ayo nin kino na nagbuburukodan sa sakuyang daghan. Tobob…tobobob…tobobobob! Kan dai ko siya pig-iintindi, bigla niya ako pinakalasan. Nakigkig ako! Suminiriyaw ako nin makusugon! “Dios meyo perdon!” Nagparaulok siya. Nasupog ako. Nagpamidbid guiraray. Ako? Garu muya ko mag-utik, pero taramon kan puso ko, “magpamidbid ka na, pa-saging-saging ka pa man.” Hehehe. Taramon ko, ako si Czara. Tinaram ko na nagdakula ako sa Masbate sa Isla de Ticao tapos kan nagkaklase na ako sa BU, nagbakal si Tay nin harong sa EM’s ta maray nalang daa na magsadiri nin harong kaysa magplete. Doble gastos daa. Dai ko man pigtaram na kakasalon na ako kan magkamidbidan kami. Project Engineering Consultant siya sa DPWH kan Naga City. Nagbisita lang daa siya sa ilusyon nia na taga-Masbate man. Propesor daa sa Aquinas University. Midbid ko siya. Pinamidbid nia pati sako kan date mi duman sa Pepper Land Hotel. Nakigkig ngani ako maski man su ilusyon nia. Eyo, aldaw bangui nin kaka-text sakuya; siya man sana an nakaka-panú kan inbox ko. Si’isay man an dai mamiss an sarong tawo na halos duman ko saiya nahimatian an urog na pagkamoot. Nag-set man ako nin date. Pinamidbid ko man saiya an ilusyon ko pati sa ilusyon nia. Maray na an maguin totoo. ‘Abo ko daw mag-utik tiba’d karmahon ako. Aram mo, eyo an dai ko malingawan na pigtukdo sa sakuyang paderes asin maderes. Inda, pigpapaibi mo man ako. Oo, Sophia, pigsekreto ko lang kuta ini sa buhay ko. Kaya lang kan sarong aldaw bago an kasal mi kan ilusyon ko, nadangog ni Tay na naghihibi ako sa kwarto ko. “Hija, n’yata naghihibi ka? Ikakasal ka na sa aga, ano pa man an pighihibian mo? an hapot sakuya ni Tay. “Pondo na daw nin kakaibi, arog man talaga kaiyan an kakasalon. Maugma asin mamundo. Dai ka maghandal, yaon man guiraray kami sa likodan mo.” an taramon ni Tay. Maribungon an payo ko kaitong bangui. Dai ko aram kun saen ako maduman; kun tataramon ko an sakuyang nahimatian na pagkamoot kay Edzer o dai. Nag-impake ako kan sakuyang gamit. An solusyon ko kaíto malayas ako. Si Edzer kasalon naman sa ilusyon nia. Parehas kaming namamatian. Dai man siya nangangaturog. Taud-taod sana nin kakaapod. Tanganing daing makadangog, nagtext siya sakuya, kaip’wan mi daa maghilingan sa Ligñon Hill eksakto alas dose nin bangui. Dai ko aram kun tutubudon ko siya o dai; ta nakapreparar na an mga gamit na pangkasal, asin kakanon sa reception. Siempre baku na ako aki. Pig-isip ko, makasupog sa pamilya ni Alfredo. Ano na lamang an taramon sa pamilya mi. Bata midbidon sinda na pamilya kan Legazpi. Kun anuman kahalangkaw an tali ko arog man kahalangkaw an pagkapolpol ko. Na yawa ining buhay! Luway-luway ko kinua su susi san kotse ko. Kun ano an bado ko panharong, eyo na an suru-súlog ko. Kan ako pasiring na sa gate kan harong mi paluwasan. Nahiling ako ni Nay. “Czara, pasaen ka, gab’slok na baga. Taramon kan mga gugurang, dai pwede magluwas an ikakasal. Magturog ka na daw,” dagit na paandam ni Nay sakuya. “Nay, madali lang, susunduon ko lang su mga barkada ko hale Manila. Muya daw ninda mahiling ako ngunian.” maluway na taramon ko kay Nay. “Ay, dai pwede, sinda an magbisita digdi, baku ika, ka-babae mong tawo. Pundo daw ka’yan. Lumaog ka na,” an tuyaw ni Nay. Garu, nakahalata si Nay. Gabos na mata kan tawo nakahiling sakuya. Garu ako matutunaw sa sobrang supog na nahimatian ko ka’to. Luminaog ako sa kwarto asin tinulak ko bigla an pwertahan ko. Luminagabong. Pak! Namarangkal an gamit ko. Pig-gagarapo ko sa lanob. Bog! Ting! Bog! Nag-ring an CP ko. “Alatan mo ako d’yan, dai ka nanggad maghale. Yaon pa kaya si Nay nagbabantay sa luw…” Dai ko pa ngani natapos an taramon ko kay Edzer…Pak! Pak! Pak! “Daing supog na aki. Si’isay na lalake an kahuron mo, ha? Dai ka nasusupog sa mga tawo na nasa luwas. Arog kaiyan an Propesor kan UP? Ha!” suriyaw ni Nay na nakakabungog mantang pig-sasampaling nia ako. “Habo ko magpakasal kay Alfredo! Baku ko man siya namumútan. Baku man siya an lalake para sa sakuya. Eyo, mayaman asin mabuot siya na lalake, pero dai man niya maitao sakuya an urog na kaugmahan kan buhay ko. Si Edzer an namumutan ko!” an pakimaherak na suriyaw ko saiya mantang nag-iilid su sakuyang mga luha. “Edzer ha! Saen an CP na ‘yan…itao mo sakuya. Iyan an mitsa kan daing datang relasyon sa lalakeng an.” pig-aagaw ni Nay an CP ko mantang siya nagsusuriyaw sa sobrang dagit sakuya. Kaya sa sobrang dagit nia, pigrunot an CP ko. Pok! Pok! Pok! Pano ko pa man maapudan si Edzer. Dai ko aram an numero nia. Kinua ni Tay si Nay, dinara nia pasiring sa saindang kwarto. Sliencio! Nag-aagrangay su kinaban. Boses ni Tay an nadangog ko. Tok! Tok Tok! “Czara, anak, bukasi an pwertahan, dai ka matakot sakuya, muya ko sana ika makahuron.” an pakimaherak ni Tay. Luway-luway ko binukasan an pinto kan sakuyang kwarto asin luway-luway nia man isinarado. Nagtatagdo an sakuyang luha. “Anak, naghuron kami ni Nay mo; kun anuman an desisyon mo, yaon lang kami sa likodan mo. Pasensiyahan mo na si Nay mo. Nabigla pano. Ika man kaya, niyata ngunian mo sana pigtaram an namamatian mo. Dapat kaito pa,” an mapadabaon na taramon ni Tay. “Tay, ngunian ko lang nahimatian na mas padaba ko si Edzer kumpara kay Alfredo. Dai ko pigtaram saindo kaito ta an gasi ko mawawara an pagkamoot ko kay Edzer. Saro pa, nakapangako na ako sa pamilya ni Alfredo na magpakasal saiya.” an taramon ko kay Tay mantang sabay nag-iilid an samuyang mga luha panú nin pagkaherak asin pagbasol. Marasa pa! “Kun yan an namamatian mo, i-rerespeto ko an desisyon mo. Ano makihilingan ka pa kay Edzer?” Ala una na nin aga. Buminulos su makusogon na uran. Pagkadangog ko, nagpaaram ako kay Tay na makihilingan kay Edzer. Dai ko man aram kun niyanga man nagpalya-palya an makina kan sakuyang awto. Maray ngani ta sa luwasan mi may mekaniko, narahay an makina. Broom! Broom! Broom! Pag-abri ko san makina sabay kambyo; padalagan ako nin padalagan kan awto. Garu ako kaito naglulutaw sa paros. Dai ko na pig-iisip kun makabunggo ako o dai. Sa sobrang padalagan ko, diit pa ako mahulog sa bangin kan bulod. Nanluya an lawas ko. Naubos an pwersa ko. Garu muya ko na kaito maglukso sa bangin. Dai ko na naabutan si Edzer. Nagparasuriyaw ako lampas sa toktok nin bulod mantang an duwa ko na tuhod nakaluhod. “Marasa pa! Niyata ako arog kaini. Edzer! Edzer! Edzer! Dai ako pag-baya-i! Patawad! Padaba ko!” Sa sobrang hibi ko, dai ko aram nadismayo palan ako. Pagmuklat kan sakuyang mata, nakadúngaw sakuya si Alfredo. Nagtatagdo an saiyang luha asin nagtaram, “Aram ko, dai mo man ako padaba, pero kun aram mo sana sobra ka pa sa diamante asin bulawan na nagtatao sakuya nin kaogmahan kun ika nahihiling ko. Salamat sa pagpadaba mo sakuya asin sa pamilya ko. Padabaononon ta ka ning maray. Pero i-rerespeto ko an namamatian mo. Si Daddy asin si Mommy, nagdesisyon na man, sa aga malarga na ako pasiring sa Amerika, duman ko na sana babaloon asin hanapon an tunay na pagkamoot na magtatao sakuya nin kaogmahan. Czara, maski saen man ako magduman, ipapangako ko símo, yaon ka man guiraray sa sakuyang daghan. Salamat.” Dai ko napugulan an luha ko; nag-iilid sa sakuyang pisngi mantang pinupunasan nia kan saiyang panyo. “Itago mo ining panyo ko, kun may problema ka asin ika maghihibi, yaon ako sa panyo, magapunas kan luha mo.” Binaton ko an panyo. “Babatonon ko ining panyo, an tanda san pagkamoot ko saimo, Alfredo…ipi…na…panga…ko, hindi ako mag-aasawa hangga’t dai ka pa mag-aasawa nin iba,” garalgal na taramon ko saiya. Kinupo nia ako nin makusog. “Paaram!” an ultimo ming tataramon kan siya huminale. Mamundo su panganuron. Sabay tagdo kan samuyang mga luha. Sabay an pag-hibi kan kinaban. Panú nin pagkaherak asin pagkaminoruotan.

Si Alfredo? May agom na su kaklase ta baga si Jennifer. Duwang aki ninda. Namidbidan nia mismo pagbaba nia sa eroplano; pauli man kaíto si Jennifer pasiring digdi sa Legazpi. Pareho sinda naga-trabaho sa Philippine Embassy duman mismo sa Amerika.

Eyo, palan. Kan Semana Santa nag-way of the cross ako sa Guadalupe Shrine sa may buragwis. Nagbaklay sana ako pasiring sa St. Rafael de Archangel. Aram mo baya, kinuraban naman ako, mantang nagpipila ako, ta makumpisal ako. Grabe talaga an kurab kan daghan ko. Perang taon kaya, dai na baga ako nagkukumpisal kaya tamang-tama pagbakasyon ko digdi sa Legazpi pigtawan ko man nin kaogmahan an sakuyang buhay ko saro na an pagkumpisal. Yaon na ako sa laog kan kumpisalan. Nagluhod na ako. Iba talaga an namatian ko. “Padre, bendisyoni po ako ta nagkasala ako,” an taramon ko kay Padre mantang nagkukurubog-kubog an daghan asin mga guramoy ko. Siguro. Panalabing baynteng taon na dai ako nakakumpisal. Labi-labi an kasalan ko. “Czara, ikaw an?” an hapot sakuya ni Padre. “Edzer, ikaw an?” an hapot ko man saiya. “Padre, patawad po sa kasalan ko simo…” an taramon ko mantang nagtatagdo an sakuyang luha. “Dai ka mag-ibi, naintindihan ta ka…” an taramon ni Edzer panu nin pagkapúngaw sa sakuya. “Kumusta man an agom mo?” an hapot nia mantang nag-gagaralgal su boses. “Padre, wara man po ako nin agom.” an sakuyang simbag. “An gasi ko nagpakasal ka. Niyata dai ka nagtupad sa huronan ta? Pinaalat mo lang ako duman.” “Nag-adun ako duman mga ala-una pagkatapos maaraman ni Nay asin ni Tay an namatian ko simo.” “Tapos?” “Dai nguna ako pinaluwas kan harong. Pero si Tay, pigrespeto nia an desisyon ko. Nagpalya-palya kaya an makina kan sakuyang awto. Pag-abot ko duman nakahale ka na daa taramon kan guard duman. Dai man ako makaapod simo ta rinaot ni Nay su CP ko. Patawad, talaga! Kumusta naman si Shane?” “Shane? May agom na. Saro ang aki. Dai man baga kami nagkadagusan ta naglayas ako sa samuyang harong. Nagka-aragahan ako kaito sa beach asin nagpaparainom na sana ako aldaw bangui. Kan na-ospital ako, fifty-fifty ako kaito, nagpahiling sakuya an figura ni Sto. Niño na pigtao mo sakuya kan birthday ko, pig-aagda nia ako pasimbahan, puon kaito ipinangako ko na an pagkamoot ko simo itatao ko na sana kay Ama. Patawad man sa kasalan na naguibo ko sa pamilya mo asin kay Alfredo. Ngunian, itatao ko man símo an bendisyon kan Banal na Espiritu sa paglakaw mo digdi sa kinaban.” “Salamat Padre sa Bendisyon.”

Eyo, gabos tinaram ko na saiya. Kaya naguin matoninong an kalag ko. Napangisi sana ako paghale ko sa simbahan. Dai ko aram na maguin padi si Edzer. “Patawad po. Patawad Ama!” Siguro yun talaga an pangangapudan para saiya. Maugma ako na naguin padi siya. Ibinuhos ko sana an nahimatian ko sa pagsurat. Agom? Dai ko aram kun mapaagom pa ako. Garu nagduduwa-duwa na ako. Iyan? Plaque. Award saku kan Bicolano Writers Association kan sinurat ko su “Bicol Women Writers: Shaping the Future of the Bicol Youths.” Saru d’yan si Angela Gloria Manalang asin si Merlinda Bobis. Basahon mo na sana ka ‘an. Dai na magparahapot. Alat, nguna ha. Makua lang ako nin makakan tang duwa. Dai pwede ako magutuman ta sabi kan doktor ko may peptic ulcer daa ako. Pusit? Hale ‘yan sa Masbate. Pinangat? Hale ‘yan sa Camalig. Etoon duman su Bicol Express. ‘Yun an isira ta atyan sa alas dose. Eyo, masirmamon duman an surfing sa Cam Norte. Minsan nagbibisita kaming duwa duman sa magurang ni Edzer. Dai man baya akong nadadangog na maraot saiya. Masinunod-sunudon na akin in Dios.

An harong na ini? Kaherak kan Kagurangnan ta nabilog ko. Kami man sanang duwa an nakaistar digdi. Iyan su regalo ko saiya na piano. Maogma kaming nagakantahan mantang pigpipindot niya an piano. Iyan su pigsurat ko na kanta kan dai ko na nahihiling si Edzer. Eyo lugod. Ika na su mag-piano, kakantahanon ko simo.

“Let’s make ourselves free;If it is really our way;We can’t hold us forever;
Cause someone is waiting for you and me.”

Sophia, kumusta man su simong buhay sa UP College of Dance and Music. Aw, eyo? Sa CCP? Suarin? Mahiling ako. Ako? Mala ini, nakagradwar man guiraray. Ph. D. An buot sabihon? Puro hangin Daa. Hahaha! Karaw lang. Doctor of Philosophy in Creative Writing. Di halata ano? Sus meyo, kaip’wan pa ba na ipaskil ko ‘yan sa lanob? Dai na. Iyan su kwarto nia panu ki libro. Garu ngani library. Kwarto ko? Ini su kwarto ko. Siisay? Muya ko sana na yaon an retrato ninda nakahelera sa kataning kan retrato ko. Dai pwedeng makiaram talaga ka’an ta sinda an naguin inspirasyon ko kun anuman ako ngunian. Pig-oomaw ko pa ngani saiya pag pighahapot niya ako. Dai man pwede basolon si Edzer ta nagka-aki siya sakuya bago siya magpadi. Iyan? Meditation room mi ‘yan. Hapot kun si’isay an ama nia? Pinamidbid ko saiya. Digdi mi siya pig-counsel. Nagbibisita man guiraray siya digdi asin digdi kaming tulo nagpapamibi. Maray na ‘yan kaysa magluko siya sa ibang babaye. Eto? Duman ako sa kubo na ‘yan nagsusurat pagmuya ko. Iyan na mga burak sa palibot kan camalig? Pigbakal ko yan duman sa Camalig. Dakul duman burak. Sa aga maduman kita. Mabakal kita pasalubong ta pagpauli sa Manila.Si Nay asin si Tay an nagtanom ka’an bago sinda nagadan.

“Sa laog ka ‘an na box an retrato kan aki ko kay Edzer. Bados palan ako ka’ito kan nagbulagan na kaming duwa.”

“Czarowtiz Edzel James, an pangaran nia. Nag-aadal siya sa UP College of Law sa Diliman.”

Ashes in the Bottle
Rodel Garcia Delera Anosa

I was three years old before when my mom left me. Sympathy then engulfed my solitary nights. I seemed to curse the world, but I have nothing to do only to admit the extreme reality. There were times, I wanted to blame the nurses of the hospital, but it’s too late. I have to blame God, but destiny whispered to me, never!

Crying of the baby then I always heard whom my mom left to us. When I was about to see tears fell down on her face, I very much pitied with her because at her age of a day old, she would never feel the tender and caress of a mom; she would never be fed through my mom’s breast, which would quench her hunger and thirst; hunger and thirst of love; and love of a real mother.

My sympathy to my sister caused to fall my tears of solace. We were both indeed in the midst of sorrow; sorrow that is full of emptiness. Our tears fell into the same valley that flowed slowly…slowly…slowly down the falls. With her, I have realized I was a true brother of her who would go along with her melancholy.

Four years later, my dad enrolled me in our village’s school as a grade one pupil. There I have experienced the true essence of life; the real brotherhood; the love of acceptance; the laughter of peers; the splendid nature surrounded our school; with dedicated teachers who really inspired me to be what I am now. I remember during the first day of our class, my teacher, who was so dear to me, asked me, “Froilan, when you grown up what do you want to be?” I confidently replied her, “I wanted to be a typical teacher like you.” “Why?” she asked. “I wanted to be a teacher of my fellows who cannot afford to go to school and to my younger sister,” as I answered her back with full of innocence. This was the thought that oftentimes played in my mind. As a matter of fact, during weekends, my sister and I used to play together along with our village shore where we used to write alphabet on the illuminating sand. There she wrote her name and read the alphabet ambitiously. There I also wrote my name as gargantuan as I am now.

My father was a respected lawyer in our village who voluntarily defended the rights of the less fortunate people. It is said by the folks that he was an epitome of an ideal public servant and a father. However, he became loner started when my mom died. He would just spend his time in our mini-library reading his dossiers. Although, my mom left him without saying farewell, he still rendered the true love of a father and a certain mother simultaneously. You know, he was in the court before when my mom ceded her life; that is why, they never both bade adieu to each other.

One day, I gradually opened the door of our mini-library, I saw him selfishly sleeping on his dogmatic table. I worried about him. It was increased when I have read a death-threat that warned him. So I became upset. “How can I evade my dad from this danger?” I asked myself fearfully. Confusion then caused me to cry. I wanted to take vengeance about it, but I was in the state of despondency. Helpless. I wanted to curse everything, but once again my social conscience whispered to me, never put justice on your hand!

“Oh, Froilan my dear son, why are you crying and shaking?” he asked me with full of worries showed on his face. “Dad, don’t leave me alone. Sheena also needs you. Dad, please, don’t leave us.” It was then the moment when my dad started to shed his tears and said, “Froilan, my dear son, I promise I will never leave you both. I love you so much. I also promised to your mom when she is still alive that I wouldn’t leave you whatever circumstances we would go along with.”
With this, I never regret to spend my holy days in the Church praying for my dad’s security. I never forgot to attend mass, then listening to the homily of the Priests; giving alms to the beggar who made me blessed and bliss. Prayer then was only my sword to fight evil people. Sometimes I blamed the world. For me, it is very unfair. “Why do people need to suffer from this predicament of life? Why is there neither a need to become influential nor an ordinary which basically the root of crises: crisis in spiritual dimension and crisis in material world?”

Now, out of my curiosity, I on the television and it was reported, “…the National Bureau of Investigation claimed that the person behind the death of the late Atty. Espinosa is the governor of....” The moment I heard this, I became speechless. Dumb. Numb. I couldn’t believe that a friend of my dad would betray him. It is true; friendship without faith and love is betrayal; friendship with sum of money is crime; and friendship in the government is dishonesty.

Before my dad had to take his breath impatiently, he told me that the reason why he has sent by a death-threat letter because he never did to follow what his bastard friend wanted him to do. According to my dad, the governor was very angry when he defended his client in the court against him. It was so happened that the case of his client was fairly decided by the court as of not guilty. Definitely, the governor could not accept the verdict that he would be imprisoned against the death of his political rival. Winning the position is still in the mainstream of a single fist and bullet. Winning the position is an account of one’s life. Fear is the cause of winning the position. Fairness always agonizes throughout the province, but it has never been heard by any of those politicians. The province clamors for prosperity as politicians has been always nailed on the wall; this would still remain as perspective. Dumb. Numb. Damn.

Ten years later, after my graduation in high school, my dad enrolled me in an exclusive school somewhere in Manila where I took up AB in International Rural Development and Creative and Critical Writing. There I met Professor Heirch, one of my well-known university teachers in Creative Writing. He is a journalist by profession and a businessman. Expectedly, during our first day of class, we introduced ourselves, thus, after the class adjourned, he approached me and asked, “Are you from Masbate, right? “Yap, as I replied him with enthusiasm. “Are you familiar with Atty. Espinosa?” “Yeah, very familiar with me, indeed he is my father,” as I proudly answered him. That night, he disclosed to me that he was my dad’s best friend when they were in high school in the province. He was also my favorite journalist, as a matter of fact, I have collected all of his articles published in the newspaper. When I was about to graduate in college, expectedly I brought home all my things. I orderly put some of my collected books and clippings on a separate shelf of our mini-library. When my dad entered the room, he fortunately attracted by the colorful and unique clippings of mine, which I forgot to keep on the shelf. By then, he was amazingly looking at the different articles. While he was flipping through the pages, he saw a distinctive portrait, and he observed it seriously. Suddenly, he called me up, “Froilan, please come here!” “Yes, dad!” “Who is in the portrait?” “Are you familiar with him?” “Yeah, he is one of my professors.” He seemed to speak but, “You and Professor are good friends?” as I intervened. He nodded as a sort of his affirmation. Amidst the flow of our conversation, dilemma showed on his face. Worried. Speechless. He was preoccupied.

Until finally, during our graduation, I haven’t noticed that Dad and Professor Heirch talked seriously for the legal change of my surname. When I would have to sit on my chair, my Dad introduced Professor Heirch to me, “Froilan, don’t be bothered whatever words I am going to tell you.” Deep of emptiness reflected on his face. I never had a doubt to ask him, “What’s the matter, Dad? Why are you crying? You must be very happy today because for sometimes you will see me on the stage.” This I hugged him as an expression of comfort. Professor Heirch was also carried away by the flow of our sympathetic emotions. Sheena was quite beside me. She looked up me and said, “Kuya, what’s going on? Why are you crying? Don’t cry, I am always at your side.” Still, my dad couldn’t control his tears to fall down. He seemed a child who was asking for comfort. He seemed unworthy. “Froilan, for twenty-four years, I considered myself as of guilty. Yet, I am doing this because I treasured you as my best friend and a loving son, but time does not wait. If chances would give me another life, I would remain as your real father. My dear son, I am very proud of your achievement. You proved to yourself that you are really strong and willed person. You did your best to show your love to our family even other people. Your mom has gone away. And you will let me live alone.” Again, shed of tears fell down on the same valley. “Dad, tell me, tell me, what’s wrong? Are you getting sick?” as I craved for his response. “You are the real son of Professor Heirch. Your mom was then the girlfriend of him before we become. You are three months in the womb of your mom when I met her.” After hearing his confession, I seemed to curse the world again. “Is this the life that God gave to me?” “Don’t say like that,” Professor Heirch consoled me. “Why did it happen?” as I asked him. “Froilan, I am very sorry. I want to fight for my love to your mom but I refused because both our family is against with us. But I really love her so much.” “You love her?” “Why did you do that to her?” “You are irresponsible!” “What kind of a father are you?” With this, he kneeled on the ground asking forgiveness from me. “Froilan, my son, forgive me. I admit what you’ve said. Yes, I am irresponsible. Indeed I feel guilty when I left you without even thinking how your mother suffers while bearing you in her womb. But, I cannot change the destiny anymore. This is my life. I want to change the world, but certainly it refuses to do so.”

For sometimes, the lady of the ceremony started to mention my name with pride and honor. “The person who is going to deliver a speech tonight is my former student in Writing Genres who also becomes so dear to me, ladies and gentlemen, Francis Froilan Espinosa, Suma Cum Laude! Let us give him a warm of applause!” The moment the lady of ceremony called my name, Dad and Professor Heirch congratulated me. Tears still keep on flowing on their smiling faces. And I never held too to have some tears of joy and amazement. This I began to step towards the stage together with my Dad, Professor Heirch, and Sheena. There I offered my plaque to them. This was in fact a dramatic moment when all the spectators sympathized by our thoughts and actions.
“Starting my mom had passed away, I never discouraged myself to give up amidst of the difficulties I have treaded on from my youngsters till to my matured existence. I become optimist behind the hardest challenges that the world reserves to me. However, this laurel would not be made possible without the undying inspiration of my dad, younger sister, and my dedicated professor especially…” When I have to mention the name of Professor Heirch, I cried as an expression of vengeance and rebellion. I couldn’t speak to the utmost of my desire because there was something in my throat that locked my vocal chord; but, my conscience bothered me, go on! “My friends, if you were in my shoes, how are you going to accept the fact that you are an illegitimate son for several years? Tonight, I am really confused either to refuse his forgiveness or to accept him as my real dad. However, this is my world, the world that is surrounded by fate and faith; fate because this is the life that the world has destined to us; faith because as we take our path, we must have faith that will always give us hope and strength in every single step of our journey. My admirable Professor, Mr. Heirch, I also owe this laurel to you. Thank you for giving me a chance to feel the comfort of a real father.” In the middle of my speech, I remembered my mom, who reminded me these words, “Life is meaningful and Everyday is a mystery. You will only realize this when you have already reached the mode of understanding.” I affirm with her. “Mama, wherever you are now, my love still flows and remains in my heart. I love you more than you love my Dad and Mr. Heirch who is now my lost old dad.”

Right after my graduation in college, the president of the State University of Masbate invited me to teach Literature and Creative Writing. I also served as the Moderator of the Publication. My craft in writing hailed me to become a national and international columnist at the same time an author of different books that specifically focused on the Political Arts and Literatures of Masbate.

Unfortunately, when my dad has passed away, my lost old dad Professor Heirch helped me to support my younger sister’s studies in tertiary. At last, she graduated also in an exclusive school in Manila where she finished BS Music and Dance then graduated as Magna Cum Laude. As of now, she is teaching Music in the University of the Philippines-Bicol Campus, College of Music and Dance, where she also published her book on Contemporary Bikolano Artists.
God is good and God is great. He never quit raising me in the green pasture where I lie on the meadow with splendid nature and mankind.

However, the death of my dad is still a mystery. Miserable. No matter how hard I transpired with my old lost professor and dad and my fellow journalists and media men, justice to my dad was only in the mind of every Masbateno. The justice for my dad is very ironical to the justice he rendered to his fortunate clients. Justice in the present epoch is still in the cemetery.
With these, spending sleepless nights, puffing several sticks of cigarette; almost of my articles remained as ashes in the bottle.

I am a butt of cigarette in a sealed bottle, dead!